چطورسرمایه اجتماعی شهرمان راافزایش دهیم؟
نوشته :حمیدرحیمی(چاپ درهفته نامه شهرضا پاییز93)
درمبحث قبل به این موضوع پرداختیم که جامعه ای که ازهمبستگی اجتماعی،اخلاق،تفاهم اجتماعی،صداقت،همدردی،اعتماداجتماعی برخورداراست ومردم اززندگی درکنار یکدیگراحساس نشاط وآرامش دارندسرمایه ی اجتماعی دروضعیت مطلوب قراردارد.اینک به این سوال اساسی می پردازیم که چراسرمایه ی اجتماعی درسطح جامعه تنزل یافته است؟چراافراداززندگی اجتماعی خودراضی نیستند؟چرااعتماد،روابط فامیلی وهمبستگی اجتماعی کاهش یافته است؟چرابه اقوام دیگربه چشم منفی نگاه می کنیم؟چراتعامل مردم بانهادهای رسمی مطلوب نیست؟چرابه قول معروف دیگی که برای مانمی جوشد راهم نمی زنیم؟درپاسخ چراهای مختلف راهکارهای اجتماعی وجوددارد. درجامعه ای که ازسنت ها ومولفه های زندگی گذشته فاصله گرفته وهنوز ساختار اجتماعی جدیدی راجایگزین نکرده است، بایددررفتارهای اجتماعی مسولان وتربیت دهندگان، تغییراتی رابه وجودآوردتابه تدریج اعتماد،همدلی ومشارکت اجتماعی مردم افزایش یابد.برخی ازمصادیق تغییررفتاررامی توان به شرح زیرخلاصه کرد:
v تعامل بیشترمسئولان با مردم:اگربتوانیم باگذرازخودمیان بینی درخصوص فعالیت ها وطرح های دردست اقدام به توجیه واقناع مردم بپردازیم، می توانیم مشارکت اجتماعی بیشتری رامشاهده کنیم ولی معمولا نهادهای دولتی شیوه ارتباط بامردم رابه بخش روابط عمومی واگذار می کنندکه متاسفانه کمتراز روش های نوین اقناع وتعامل آگاهی دارند وبه روش های صوری وسنتی کمافی السابق ادامه می دهندوجلسات پرسش وپاسخ مسئولان بامردم بسیارمحدوداست وبیشتریک طرفه به نظرمی رسد.واقعاچقدرمسئولان شهردراجتماعات مردمی به گونه ای حاضرمی شوندکه امکان گفتگوی مستقیم باآنهاوجودداشته باشد،تنهاشاهدحضورشتاب زده ای هستیم که امکان پرسش وپاسخ رافراهم نمی سازد.اگربتوانیم فرهنگ پاسخگویی شفاف رادرجامعه رونق بخشیم،اگرستون های صدای مردم نشریات داخلی شهرمان راافزایش دهیم وشاهدپاسخ مسئولان درمقابل آن باشیم اگرجلسات پرسش وپاسخ آزاددرمدارس ودانشگاه هاافزایش یابد،اگردرمدارس ازشیوه های تدریس نوین کنفرانس وهمیاری گروهی وسایرروش های فعال دیگر استفاده کنیم تادانش آموزان،خودبه اندیشه ی علمی برسندوبه عمق مفاهیم دست یابندنه اینکه به صورت کلیشه ای اندیشه هارابازگوکنند،می توان به تدریج سرمایه اجتماعی رامتراکم دید.
v تشکیل احزاب وانجمن های سیاسی: وجوداحزاب پیامدهای اجتماعی متعددی به دنبال دارندکه یکی ازاین پیامدها افزایش سرمایه اجتماعی است .زیراباوجوداحزاب سیاسی افرادجامعه می تواننددرفضای سیاسی جامعه دیدگاه های نزدیک به دیدگاه خودراجستجوکنندوداوطلبانه به عضویت آنهادرآیندوچون عضویتشان بدون اجباراست حداکثرمشارکت سیاسی راخواهندداشت.علاوه برتوجیه خود،نسبت به عملکردسیاسی جامعه،به صورت مسالمت آمیزدرصددتوجیه سایراقشارجامعه برخواهندآمدوشرایطی درجامعه به وجودمی آیدتاافرادبتواننددرفضایی آرام،انتقادات خودراهمراه باپیشنهاد ارائه کنندودرصورت کسب نقش های سیاسی مسئولانه برخوردکنندودرصورت عدم موفقیت وکسب نقش های سیاسی به اصلاح رویکردورویه های رفتاری خودبپردازند.متاسفانه درسطح شهرمان فقط درایام انتخابات به صورت بسیارمحدود،اجتماعات وگردهمایی سیاسیون رامشاهده می کنیم،درحالی که اگرتشکل های سیاسی با شناسنامه ی رسمی به فعالیت بپردازندکمترشاهدرشدشایعات ونقادی یک سویه مردم خواهیم بودوبه عبارت دیگرسرمایه اجتماعی راافزایش داده ایم.
v گسترش تشکل های مدنی ومردمی: دربعدمذهبی ودینی تشکل های بسیارقوی ومنسجمی درسطح شهرداریم که مصداق بارز آن هیئت های مذهبی وانجمن های مددکاری اجتماعی است که خوشبختانه درهمبستگی اجتماعی مردم وتعامل مناسب آنهابسیارموثرهستند،یاتشکل های مردم نهادترک اعتیادازدیگرمراکز موفق این گروه است ولی درزمینه های کارآفرینی،حفظ محیط زیست،بهداشت عمومی،آموزش همگانی وامنیت عمومی شهروندان کمتربه مصادیق بارز وموثری برمی خوریم. می توان ازطریق شهرداری یا سازمان های فرهنگی،مکان هایی رادراختیارانجمن های فارغ التحصیلان شهرقراردادوازطرح های ابتکاری آنها درزمینه های اداره شهربهره برد.واقعا چقدراتاق های فکرمراکز تصمیم گیری شهرهماننداتاق فکرفرمانداری،شهرداری وشورای شهروادارات دولتی ازپتانسیل انجمن های مدنی فارغ التحصیلان شهراستفاده می کنند؟آیافضاوامکاناتی دراختیارشان قرارداده شده یافقط هرازگاهی اجتماعاتی گذراتشکیل می دهندوخیلی زودفراموش می شوند؟آیاتعامل موثربین نهادهای دولتی وتشکل های غیردولتی ومردمی وجوددارد؟مثلا آیاخانه ریاضیات شهرمان که درزمینه استعدادیابی وپرورش مهارت ریاضی فرزندان این شهر سالهاست خدمات شایانی ارائه می کنند،درتغییررویکردتدریس ریاضی مدارس امکان تعامل سازنده داشته اند؟یانهادی موازی ودرحاشیه پندارمی شوند؟یاتعامل موثرباآموزشکده های زبان های خارجی یاباانجمن تئاترشهرازسوی مراکزفرهنگی،شهرداری ها وآموزش وپرورش وسازمان دانش آموزی برقرارمی شود؟مگرنه این است که سرمایه اجتماعی درگرو همکاری متقابل تشکل های مدنی ونهادهای رسمی می باشد؟اگرنهادهای رسمی به نهادهای مردمی تک بعدی ویک سویه بهادهندنمی توانیم سرمایه ی اجتماعی شهرمان راافزایش دهیم.
v کمک به جذب مناطق حاشیه نشین درساختاراصلی جامعه:باافزایش طرح های عمرانی،فرهنگی،تفریحی،مذهبی،ورزشی درمناطق حاشیه نشین می توانیم اعتمادوخودباوری اجتماعی وفرهنگی رادراین مناطق مشاهده کنیم.هرچه سرع تربتوانیم مهاجرین شهرمان رادربدنه فرهنگی شهرجذب کنیم ازسرمایه اجتماعی بیشتری برخوردارخواهیم شد.تفاوت خرده فرهنگ هارابابرگزاری نمایشگاه های مردم شناسی جذاب کنیم تااحساسات قوم مداری فروکش کند.قوم مداری یکی ازعوامل بازدارنده ی فرهنگی واجتماعی توسعه است.احداث فرهنگسرا ویاپارک وشهربازی دراین مناطق توسط شهرداری درچندسال اخیرشایان توجه،قابل تقدیر ودرهمین راستااست.البته همشهریان عزیز نبایدانتظارداشته باشندکه به سرعت باچنین اقداماتی ازسوی شهرداری به انسجام فرهنگی واجتماعی دست یابیم شایدچندین دهه زمان نیازباشد.
v اصلاح سبک زندگی مردم وروابط اجتماعی: درجامعه ی به شدت اقتصادزده وتجمل گرای کنونی،مراوده های خانوادگی ودوستی کاهش یافته است .چه نیکوست تجمعاتی که بردرآن نوشته شده پذیرایی فقط باچای وشربت!،زیراهرچه بتوانیم ازتجملات وهزینه های اقتصادی بکاهیم،امکان تعامل ومشارکت اجتماعی مردم راافزایش داده ایم.پس تامی توانیم فرهنگ ساده زیستی راازخودشروع کنیم وبه اطرافیان آموزش دهیم تاشب نشینی های فامیلی افزایش یافته وفرهنگ مهمانی ودورهم جمع شدن رونق یابد.
v اصلاح سیستم ارزشیابی وارزیابی عملکردنهادهای رسمی: احساس ارزشمندی وخودشکوفایی درراس سلسله مراتب نیازهای هرانسانی است.اگرشرایطی فراهم کنیم تادرهرارگان ونهادرسمی بهترین نیروهاازنظرمهارت وسرعت کار،تعامل مطلوب باارباب رجوع،شجاعت،فداکاری ونوع دوستی،به همه ی مردم معرفی شوندودرارزیابی عملکرد گامی فراترازشیوه نامه های رسمی ادارات برداشت سرمایه اجتماعی افزایش می یابد.مثلاچرانمی دانیم ماهرترین راننده شرکت واحداتوبوس رانی شهرکیست؟چرانمی دانیم مهربان ترین پرستاربیمارستان های شهرکیست؟چراخلاق ترین معلم شهررانمی شناسیم؟چرامدبرترین مدیرادارات شهربرای همه مردم شناخته شده نیست وصدهاچرای دیگر.بیاییدعملکردهاراصمیمانه وبی شائبه بازگوکنیم تاسرمایه ی اجتماعی شهرمان سریع ترافزایش یابد. پایان
